Vechten, vluchten of verlammen: hoe reageren jouw medewerkers in tijden van crisis?

Ook al zijn we ver geëvolueerd, als mens vallen we in tijden van dreiging terug op basale overlevingsreacties. Dit komt door de werking van ons zenuwstelsel. Ons zenuwstelsel moet ons beschermen voor gevaar, dus inventariseert continu de mate van dreiging. Dat doet hij op basis van de fysieke – (onder andere slaap, beweging, natuur en voeding) en de psychologische basisbehoeften:

• Autonomie: Behoud ik mijn (financiële) vrijheid? Kan ik (blijven) doen wat ik graag wil doen?
• Binding: Op wie kan ik terugvallen? Wie steunt mij? Met wie zit ik op één lijn?
• Competentie: Zijn mijn vaardigheden (nog) relevant? Ben ik (nog) waardevol?

Waarschuwing van het lichaam

Op basis van deze ‘input’ reageert het zenuwstelsel met signalen, in de vorm van angst, pijn en vermoeidheid. Medewerkers kunnen tijdens een crisis één of meer van deze reacties laten zien. Onderstaande symptomen zijn voorbeelden van signalen waaraan je ervaren dreiging kunt herkennen:

• Pijn, wat zich kan uiten in: fysieke klachten, zoals bijvoorbeeld hoofdpijn, rug- en nekpijn, buikpijn, of oude blessures die opspelen.
• Vermoeidheid, wat zich kan uiten in: meer slaapbehoefte, meer koffie nodig hebben, doezelen, verminderde focus.
• Angst, wat zich kan uiten in de reacties: vechten, vluchten en verlammen.

Vechten als reactie op crisissituatie

Medewerkers die vanuit angst een vechtreactie hebben, kunnen vaak floreren in tijden van stress. Ze gaan áán en presteren onder druk. De uitdaging voor de leidinggevende is dan om te zorgen dat deze mensen zichzelf niet voorbij rennen. Hoe doe je dit? Complimenteer, maar stuur ook aan op een duidelijke scheiding tussen werk en privé, en voldoende ontspanning. Soms wordt vechten meer ‘spartelen’, dan zie je bijvoorbeeld dat medewerkers opeens meer van zich laten horen tijdens overleg, drukker doen, meer aanpakken, maar minder goed presteren.

Vluchten als reactie op crisissituatie

Medewerkers die vluchten kunnen dit uiten door problemen te negeren. Ze zijn bijvoorbeeld snel afgeleid van een taak en mentaal afwezig. Deze reactie kan ook resulteren in (extra) alcohol of drugsgebruik. Deze is als leidinggevende het meest lastig te herkennen. Het valt vooral op dat de medewerker minder goed presteert.

Verlammen als reactie op crisissituatie

Wanneer een medewerker verlamt door fysieke en/of mentale dreigingen, dan uit dit zich in passiviteit. Men doet weinig tot niets, kan de neiging hebben om zaken van zich af te schuiven, heeft geen focus en wacht tot de oplossing zich aandient.

Hoe ga je hier als leidinggevende mee om?

Angst, pijn en vermoeidheid zijn allemaal signalen om ons te laten weten: ‘pas op de plaats’. Je moet van koers wijzigen om (weer) aan je basisbehoeften te voldoen. Het is van belang om deze klachten bij je medewerkers in de context te plaatsen en te weten wanneer extra hulp nodig is op deze vlakken. Vooral wanneer het gedrag van een medewerker plotseling verandert, is dat een signaal om in actie te komen.

• Luister, vul niet in voor de medewerker.
• Geef niet direct een oordeel of advies. Dit houdt het ‘veilig’ voor de medewerker.
• Laat pauzes vallen, zodat de medewerker ruimte heeft om te praten.
• Vat af en toe samen wat de medewerker zegt, om te controleren of jullie elkaar begrijpen.
• Vraag wat de medewerker nodig heeft.
• Geef zo concreet mogelijk aan elkaar aan wat jullie van elkaar verwachten.

Soms merk je tijdens een gesprek dat iemand behoefte heeft aan meer ondersteuning. Veilige, goede gesprekken, en kennis over het vergroten van de psychologische basisbehoeften zijn dan essentieel om mensen te helpen met focussen en optimaal presteren. De vitaliteitscoach is daarvoor opgeleid. Die is gespecialiseerd in het herkennen van verminderde basisbehoeften en de specifieke oplossingen die daarbij horen.

Wil je graag wat ondersteuning in de begeleiding van je medewerkers? Een kort online coachgesprek kan al enorm effectief zijn om te onderzoeken wat iemand nodig heeft om vitaal te blijven in deze tijden van crisis.

Wetenschappelijke onderbouwing
Angst, pijn en vermoeidheid die ontstaan door gebrek aan een of meer van de fysieke en psychologische basisbehoeften. De wetenschappelijke onderbouwing hiervan komt uit de Zelfdeterminatie Theorie en de Embodied Predictive Introceptive Coding Theory.